De CEO fluisteraar
Besproken door Peter Bos
Tom Booker – alias ‘the horse whisperer’ – staat voor één van de lastigste opgaves uit zijn leven als hij oog in oog staat met ‘Pelgrim’, een gehavend paard dat ternauwernood een verkeersongeluk heeft overleefd. Hoewel Tom als paardentemmer heel wat ervaring heeft, vraagt hij zich af of hij opgewassen is tegen deze nieuwe uitdaging. Gaat het hem lukken een zwaar getraumatiseerd paard op de rails te krijgen? Een ding is zeker: Tom zal al zijn skills nodig hebben om de oude Pelgrim te doen herrijzen…
– tekstfragment gebaseerd op de film ‘The Horse. Whisperer’
Econoom en psychoanalyticus Prof. Dr. Kest de Vries maakt in zijn nieuwste boek ‘De CEO fluisteraar’ een kwinkslag op bovenstaande verhaallijn: ‘In plaats van tegen paarden te fluisteren, fluister ik tegen leidinggevenden, van wie velen (ondanks, of vanwege, al hun successen) disfunctionele gedragspatronen hebben ontwikkeld’. In dit boek duikt Kets de Vries in het brein van leiders en deelt hij zijn ervaringen met het CEO fluisteren. Daarmee lijkt het boek een schot in de roos: waar de laatste maanden veel leiders in opspraak raken, rijst de vraag in hoeverre leidinggevenden baat kunnen hebben bij meer en betere ‘CEO fluisteraars’.
Tegen simplistische oplossingen
Kets de Vries heeft een lange staat van dienst, vele leiderschapspublicaties en jarenlange praktijkervaring. En dus mogen we heel wat verwachten van dit boek. Hoewel het ruimschoots voldoet aan mijn verwachtingen, zal het boek niet bij iedereen in de smaak vallen. Wie op zoek is naar handzame lijstjes, concrete stappenplannen en hapklare aanbevelingen kan dit boek beter terzijde leggen. Hoewel de lessen zeker praktisch van aard zijn, zet Kets de Vries zich tegelijkertijd nadrukkelijk af tegen simplistische oplossingen: ‘In de huidige situatie zijn grote ondernemingen gebaseerd op de mythe oneindig rijk en gelukkig te kunnen worden door een verscheidenheid aan magische “kuren” te ondergaan. En gezien ons sterke verlangen dit graag te geloven, ben ik bang dat de mensen de zakken van de profeten van de zelfhulpindustrie zullen blijven vullen, tot in de eeuwigheid’.
Hoewel het an sich niet vernieuwend is dat een leiderschapsauteur zich afzet tegen al te gemakkelijke oplossingen, is de diepgang en consistentie waarmee Kets de Vries dit doet verfrissend. Zijn reflecties zijn rijk omschreven en verschillende (eigen) praktijkvoorbeelden passeren de revue. In de kern komt zijn boodschap erop neer dat leidinggevenden een beweging te maken hebben die van binnen naar buiten gaat: ‘Je kunt slechts veranderen wat er om je heen gebeurt, als je verandert wat er binnen in je gebeurt. En als jij niets verandert, zal er ook niets veranderen. Je moet willen veranderen. Ik kan alleen de rol van begeleider op mij nemen’.
Karaktervorming
Het boek is niet enkel relevant voor wie zich wil bekwamen in het vak van CEO fluisteraar. Wie graag reflecteert op het thema leiderschap zal de diversiteit aan onderwerpen in het boek zeer waarderen. Zo gaat Kets de Vries bijvoorbeeld in op de vraag wat er nodig is om een betere leider te worden. Ook zaken als karaktervorming, uitdagingen waar leiders voor staan en hoe je een betekenisvol leven kunt leiden komen aan bod. Dit laatste aspect toont aan dat het boek niet alleen leiderschapslessen behandelt maar ook zingevings- en levenslessen centraal stelt. Hoewel er veel mooie voorbeelden te noemen zijn is de samenvatting van geluk mij het meest bij gebleven: ‘iets om te doen, iemand om van te houden, en iets om op te hopen.’ Al met al doet het boek recht aan wat het in de subtitel belooft: reflecties over leiderschap, leven en verandering.
Wat het boek verder interessant maakt is de aandacht voor het creëren van een stimulerende organisatiecontext. Kets de Vries noemt dat humane organisaties met ‘een coachingscultuur waar leiderschap een ‘teamsport’ is, niet het speelterrein van weinigen – en niet “darwinistische soepen”, zijnde werkplekken waar iedereen op eigen winst uit is.’ De hoofstukken over organisatiecultuur helpen niet alleen te doorgronden ‘hoe er in organisaties wordt samengewerkt’, ook krijgen we handvatten hoe organisaties kunnen werken aan een positieve werkomgeving. Enige kritiekpunt ten aanzien van deze hoofdstukken is dat het een relatief klein deel is ten opzichte van de rest van het boek. Ik had graag meer gelezen over hoe we werkplekken kunnen creëren waar mensen zich goed voelen en waar ze het beste uit zichzelf kunnen halen.[1]
Logica doorgronden
Hoewel ik de diversiteit, rijkheid en omvang van het boek waardeer, zorgde het er ook voor dat ik af en toe moeite moest doen om de logica achter de opbouw van het boek te doorgronden. Misschien hangt dit samen met het de eerlijke ontboezeming van Kets de Vries dat hij zelf ook niet altijd een helder beeld had over de structuur en samenstelling van het boek. Toch denk ik dat hij in de kern een inspirerend boek heeft neer gezet dat helpt om te reflecteren op het leven, leiderschap en het ondersteunen van leidinggevenden. Het boek vormt een uitgangspunt voor huidige en toekomstige CEO-fluisteraars. Het is bovendien prettig leesbaar en houdt je als lezer bij de les door de scherpe wijze van formuleren. Ook de persoonlijke verhalen dragen hieraan bij. Zo vertelt hij bijvoorbeeld hoe hij vele maanden onbeweeglijk op bed moest liggen en daardoor de kostbaarheid van het leven meer heeft kunnen waarderen. Ook bij onderwerpen als de dood of ouderdom schuwt Kets de Vries niet om persoonlijk te worden. Het is prijzenswaardig hoe hij de juiste balans weet te vinden tussen het delen van persoonlijke verhalen en onderbouwing vanuit de wetenschappelijke literatuur.
Wellicht helpt het toekomstige lezers om twee aspecten in ogenschouw te nemen alvorens zij dit boek ter hand nemen. Allereerst is het verstandig dat lezers zich realiseren waarom zij dit boek willen gaan lezen. De CEO fluisteraar heeft vooral iets te zeggen op het gebied van persoonlijk leiderschap, leiderschapsontwikkeling en zingeving. Wie wil inzoomen op leiderschap in verhouding tot bijvoorbeeld teams of het aansturen van individuele medewerkers kan beter eerdere publicaties van Kets de Vries lezen.[2] Daarnaast is het de vraag of je dit boek al te vrijblijvend ter hand kunt nemen. Het boek nodigt de lezer namelijk impliciet uit om (keuzes in) het leven eens goed tegen het licht te houden. De lessen in het boek hebben mij als recensent ook persoonlijk tot nadenken gestemd. Wellicht is dat wel het mooiste compliment dat ik de auteur kan geven naar aanleiding van het schrijven van dit boek. Of in ieder geval het meest persoonlijke.
[1] Lezers die op zoek zijn naar verdieping op dit onderwerp kunnen echter wel een eerdere publicatie van Kets de Vries uit 2001 over dit onderwerp er op naslaan: ‘Creating Authentizotic Organizations: Well-Functioning Individuals in Vibrant Companies, Human Relations, 54(1), 101-111.’
[2] Zie bijvoorbeeld het boek ‘Leiderschap ontraadseld’ (2015).
Bibliografische gegevens:
Titel: De CEO fluisteraar. Reflecties over leiderschap, leven en verandering
Auteur: Prof. dr. Manfred F.R. Kets de Vries
Uitgeverij: SWP Amsterdam
ISBN: 9789085601111
Het bericht De CEO fluisteraar verscheen eerst op Tijdschrift voor HRM.